Home

  Geschiedenis

  Een wandeling

  Vogelvlucht

  Uitdrukkingen

  Gedichten

  Herkomst foto's

  Het koor

 

 

Een wandeling in de tijd is het verhaal van Dhr. Roel Van Regteren. Een beschrijving van de wandeling die hij destijds (1961) maakte over het terrein van Neerbosch met Dhr. Visser als gids. Voor de uitgave van het boek "Neerbosch en de 20.000 kinderen van Johannes Van 't Lindenhout" ter gelegenheid van het 125 jarig bestaan van Neerbosch, maakt hij in gedachten deze wandeling nog eens, alleen nu in het jaar 1988.

 

Een wandeling in de tijd.

   Het antwoord op mijn sollicitatie bevatte een uitnodiging om naar Neerbosch te komen."Tevens delen wij u mede dat u bij aankomst in Nijmegen bus no.3 kunt nemen tot aan café "de Witte Poort" daarna is het nog twintig minuten gaans naar onze Stichtingen".

  Samen met mijn vrouw maakte ik die eerste reis. Vanaf de brug over het kanaal zagen we Neerbosch liggen in de herfstzon. Boomgroepen waartussen witte huizen schemerden. Een kerktorentje spitste boven het al kleurende geboomte uit. De wind deed het koren golven. Wat verder op waren mensen aan het werk op het land en rechts daarvan lag een oude boomgaard. Een rechte laan voerde naar dat dorpje dat daar onder de bomen lag. Hoevelen zullen er door dat laantje naar Neerbosch gewandeld zijn? De lindebomen overwelfden de weg, de zijkanten waren afgezet met braamstruiken. Zo nu en dan plukten we van die diep gekleurde vruchten.

  Na het gesprek dat we met de directeur en zijn  adjunct Van Rossen hadden wandelden we over Neerbosch; Mr. Joh. Visser was onze gids. In gedachten maak ik met u die wandeling opnieuw. We zullen hier en daar wat stil blijven staan om wat over het verleden te mijmeren. Het Neerbosch van toen, zoals velen die dit lezen het gekend moeten hebben.

Het Laantje

  Vanuit het laantje - jaren droeg het de naam van de voorzitter van de Amsterdamse afdeling van de Neerbosch oud wezen vereniging D.C. Lankhoorn - kwam men op "de inrichting" zoals men toen zei. De aanleg van de snelweg S107 en een aftakking naar het Nijmeegse industrieterrein liet van het fraaie laantje niet veel meer over. Al eerder werd er een stuk van afgesneden, dat was toen het Maas-Waalkanaal werd aangelegd in 1926.

  Lang geleden begon het laantje in Neerbosch aan de Dorpstraat. Tussen de oude pastorie - dat grote bruine huis naast de kerk - en dat grijze huis, is nog een pad dat naar het kanaal voert. Die pastorie behoorde vroeger ook bij Neerbosch. Van 't Lindenhout, kocht het huis in 1887 voor 4000,- Gulden. Jacob, zijn zoon, gehuwd met Adriana Koper, woonde er. Als later een tweede zoon, Dirk, trouwt met Catharina Koper gaat deze er wonen. Tot in de zestiger jaren blijft het huis eigendom van Neerbosch. In deze laatste periode woont de bekende Nijmeegse kunstschilder en etser Jan van Vlucht Tijssen er. Ook dat grijze huis, aan de andere kant van het pad, was tot voor enkele jaren eigendom van Neerbosch, evenals het stukje grond ernaast.

  In 1889 rijden er ter gelegenheid van het jaarfeest extra trams die 625 personen vervoeren van de halte voor dit grijze huis. De tramdienst der stoomtram Nijmegen-Neerbosch is dan nog niet officieel geopend maar voor de bezoekers van Neerbosch maakte men een uitzondering. Voor de tram reed jarenlang een omnibus van Wed.Wolfs stalhouderij op de hoek Brouwerstraat-Bagijnegas, tot het einde van het laantje.

                         

                                        De tramhalte voor "Oud Rozenhof ", Neerbosch

  We wandelen richting Kinderdorp. Rechts, wat van de weg af, staan nu twee woonhuizen. Ze werden in 1962 gebouwd. In het eerste huis woont nu de familie Van Regteren. Daarvoor woonde de befaamde adjunct-directeur van Rossen en zijn gezin er en daarvoor de aan de Hervormde gestichtsgemeente verbonden predikant S. de Boer. Er naast woonde toen Piet de Geus. Bewogen mens, te vroeg gestorven. Wat dichter naar de weg staat het volgende pand, een sierlijk huis, onder een jaren oude berk. Het werd gebouwd in 1936. Wie woonden er daarna niet allemaal. Allereerst de hoofdonderwijzer C. van Binsbergen en zijn gezin, dan P. Boogaard, de vriendelijke, warme hoofdonderwijzer van de Meester Bloemendalschool. Hij overleed op 25 november 1973. De familie's Rietdijk en Boer woonden er. De huidige bewoner is het gezin Woltjes. In 1979 volgde hij van Rossen op als adjunct-directeur.

  Over van Rossen - een wijs man, pedagoog bij de gratie Gods - zou een boek te schrijven zijn. Op 12 februari 1940 kwam hij naar Neerbosch en na vele functies vervuld te hebben werd hij m.i.v. 1 april 1961 benoemd tot adjunct directeur.

  Aan de linkerkant staat de directiewoning. vanaf de bouw van het huis in 1950 woonden hier de predikant (oud-directeur) H. Kluin, directeuren Mr. W.P. van Lindonk en Mr. J.M.E. van Lindonk-Honig (van 1949 tot 1961). Mr. Joh. Visser (van 1961 tot 1975) opgevolgt door Drs. Ph.J.R. Zalsman Wielenga op 01-06-1975. Hij woonde er tot augustus 1986. Momenteel word de woning bewoond door de huidige directeur Drs. D.J. Willemsen en zijn gezin.

Moederhuistuin

  Voordat we het eigenlijke Kinderdorp binnengaan passeren we aan onze linkerhand een grote vierkante zuil. Zo'n zelfde pilaar stond ook rechts. Jarenlang heeft op de linkerpaal een bord gehangen waarop stond

                                          

  Op dezelfde plaats stond vroeger een houten toegangshek dat gesloten kon worden. Links achter de zuil een stukje bos waar hoge eiken oprijzen. Aanvankelijk was dit bosje een wandelpark. Later verwilderde het wat. Tussen de bomen zien we een klein huisje waarin de pompinstallatie staat die zorgt voor het drinkwater van Neerbosch.

  Aan de rechterkant twee groepswoningen. Het verst van ons verwijderd "De Boeg" en daarvoor "Het Gangboord". Ik meende dat deze groepen in april 1971 in gebruik werden genomen.

  Voor de ingang van "De Boeg" staat een mooie oude plataan. Er omheen een oud ijzeren hekje. Vroeger wierp deze boom zijn schaduw over het huis van de tuinder, dat is iets rechts van waar "De Boeg" stond. Dat huis werd gebouwd in 1890 en was toen bestemd voor de smitsbaas S. Mulder. De laatste tuinder die er woonde was Zwikker, die op de gronden voor dit huis, parallel lopend aan het laantje, groenten kweekte voor Neerbosch. In de grote kassen groeiden niet alleen planten maar kweekte Zwikker ook bv. druiven en vijgen. Achter de tuinderij langs, richting Westkanaaldijk liep een weggetje, bij iedereen destijds bekend als Zwikkerpaadje.

  De plaats onder de bomen waar nu kinderen van "De Boeg" en het "Gangboord" spelen noemde men voorheen "Moederhuistuin". Hier stond een borstbeeld van Van 't Lindenhout. Het werd ter gelegenheid van de 77 ste verjaardag van Van 't Lindenhout in 1913, als geschenk der oud wezen overgedragen aan het bestuur van Neerbosch. "Huldeblijk van oud-wezen" stond op de stenen sokkel van dit borstbeeld. In 1970, de periode van de bouw van de nieuwe groepswoningen werd het beeld verplaatst naar het museum van Neerbosch.

Koning Willemhuis 

  We wandelen wat verder. Waar nu herten grazen stond eens een groot wit gebouw. Het was een deel van een veel groter compex dat in een soort U-vorm gebouwd was. Het werd gebouwd in 1887 tm 1890. De middelste woning werd aanvankelijk bewoond door een zoon van de stichter, Jacob Van 't Lindenhout. Deze zoon was in 1888 gehuwd met Adriana Koper. In het huis waren ook drie kamers voor logeergasten. Tevens werd hier een kantoor en een lokaal voor verzending der Neerbosch drukkerij gevestigd. Beneden was een opslag voor papier. In 1905 werd deze woning bestemd voor de kleine kinderen en gaf men het de naam "Moederhuis".

  Het huis dat op de plaats van de huidige kinderboerderij stond kreeg de naam Koning Willemhuis. De andere vleugel - men noemde deze later Koningin Wilhelminahuis - werd aanvankelijk gebruikt voor 10 schoollokalen, tekenklas en gymnastiekzaal. De bovenverdieping werd als slaapzaal in gebruik genomen. Ook waren er wat kamers voor personeel en bergzolder. In deze vleugel werd ook de kleuterschool gehuisvest. Een naam uit die periode die dan in mijn gedachten opduikt is Jeanne Eimberts, jaren leidster voor de school van de kleintjes. Later huwde zij met groepleider Jan Brummelman.

  Het is 3 juni 1958 als mevr. Van Lindonk, echtgenote van de toenmalige directeur, in het gebouw langs de weg de eerste gemengde groep, d.w.z. jongens en meisjes bijeen, opent. Toen ik voor de eerste maal op Neerbosch kwam - in 1961 - was in dit gebouw het kantoor van de directeur ondergebracht. Ook zijn secretaresse mevr. Breeks vond hier haar onderkomen. Wat later kwamen de adjunct directeuren ook in dit gebouw. Zij namen de oude TV zaal in gebruik. Als in 1970 het huidige kantoorgebouw gereed is verhuizen de directeur en zijn adjuncten. De ruimte die zij achterlaten hebben dan nog vele bestemmingen. Een groep word daar ondergebracht en in het andere deel worden bezoekers ontvangen, vergadert het personeel en weer later hebben arts en tandarts er hun spreekkamer. 

  Ik moet nog wat vertellen over het huis aan "de kop" van dit gebouw. Het werd in de eerste maanden van 1986 afgebroken. Maar voor het zover was kreeg ik de kans om op zoek te gaan naar een steen die bij de bouw in dit huis geplaatst zou zijn. Achter de muur van de serre kwam deze steen te voorschijn en daarachter, in een loden koker, brieven van Van 't Lindenhout. Wat een ervaring was het om dit terug te vinden. Steen en brieven zijn overgebracht naar het museum. 

                                  

De eerste woning

  Op onze wandeling passeerden we ook een groepswoning, "De Loopplank". Momenteel een gezinsgroep bewoond door de familie Bunk en "hun" kinderen. Wat verder een speelterrein, met mogelijkheden voor basketbal en tennis en in de winter als de vorst het water doet bevriezen maken de tuinmannen van dit stukje een leuk ijsbaantje. Op het punt waar nu de kinderen 's winters schaatsen, liet Van 't Lindenhout zijn eerste weeshuis bouwen. Op 11 april 1866 begon men met de bouw ervan. Op 30 oktober van dat jaar viert men er het derde jaarfeest en een jaar later, op 9 mei 1867 betrekken 37 meisjes de nieuwe woning. In de voorgevel van deze woning werd een steen geplaatst:

 EBEN HAESER

  God is een Vader der Weezen

Ps. 68 vs.3

  Daarboven stond, in een nis een beeldje, een weesmeisje met een opengeslagen boek in handen. De steen en het beeldje zijn bij de afbraak van het gebouw in 1934 verloren geraakt. Zou er iemand zijn die weet waar ze gebleven zijn?

  In dit zelfde jaar 1867 kwam een klompenmaker Geerdes naar Neerbosch om voor de kinderen de benodigde klompen te maken. In een klein planken loodsje tegen de eerste woning aan, begon hij met 2 weesjongens zijn werk. In dit kleine hokje werkte hij 2 jaar. Hij was de eerste "Werkmeester" van Neerbosch.

  Van 't Lindenhout vond dat onderwijs voor de kinderen noodzakelijk was. Op 23 juni 1867 komt de heer H. Bloemendal, onderwijzer te Goes, naar Neerbosch. In het eerst gebouwde huis word door hem onderwijs gegeven. In 1876 word Bloemendal begraven naast de oude dorpskerk te Neerbosch.

  Parallel aan het eerste huis werd al spoedig een tweede woning neergezet, voor jongens. Tussen deze huizen in kwam, wat jaren later n.l. in 1871 een woning voor de familie Van 't Lindenhout. Het aldus door 3 huizen omsloten binnenplaatsje kreeg in 1936 de naam Van 't Lindenhoutplein. Een gedenksteen geschonken door oud-wezen, herinnerde aan dit feit.

  Het huis dat de familie Van 't Lindenhout bewoonde huisvestte ook anderen. De volgende directeuren, Schrijver, Steenbeek, Kluin en van Lindonk woonden er. En daarna had het huis tal van functies. Het huis deed dienst als opleidingscentrum voor de cursus Kinderbescherming A, de eerste psycholoog - Sneep - woonde er en het was enige tijd personeelscentrum. Bovenin het huis hadden een aantal medewerkers een kamer. In december 1973 werd het huis afgebroken. Voor dat het huis met de grond gelijk gemaakt werd vond ik ingemetseld in een muur, een loden koker. In de ingesloten brief van Van 't Lindenhout staat o.m.:

         "De hemel en aarde zullen voorbijgaan, maar mijne woorden zullen geenszins voorbij gaan".

                                                          Marcus 13:31

  "De ondergetekenden, die dit belijden leggen dezen steen in de woning der weezen en bidden van den Heer dat Hij dezelve moge bewaren voor vernieling verwoesting van vuur, water, oorlog of andere verstoring".

  Aan het eind van de brief staan namen van vrienden en bekenden van Van 't Lindenhout; Jansen uit Neerbosch b.v. waarvan hij zijn eerste stuk grond kreeg, Bloemendal, de onderwijzer, Van Yperen de timmerman en vele anderen.

  We keren weer terug naar de hoofdweg en wandelen onder de beschutting van de esdoorns, die in het najaar zo mooi goud en rood kleuren, verder.

Rond het administratiegebouw

  Rechts het nieuwe administratiegebouw. Het kwam gereed in 1970. Directie en stafmedewerkers, de huishoudelijke dienst en administratie vinden hier hun onderkomen. Haaks op dit gebouw staat wat men het centrale magazijn noemde. Jaren het domein van Joop Volk, nu ook alweer een ex medewerker, lang geleden begonnen als groepsleider. Hij kan er nog uren over vertellen, zoals zovelen. Op het grasveld voor het kantoor een beeldengroepje. Het werd in 1966 gemaakt door groepsleider Niek Joosten. Voor 1 der figuren stond zijn vrouw model. De jongen was Dick van Schuppen, het meisje Afke Vos.

  Aan de voorkant van het magazijn de telefooncentrale waar Hillie Colijn, als ik dit schrijf nog haar werk doet. Men is echter in januari van dit jaar begonnen aan de bouw van een nieuwe receptie in de hal van het administratiegebouw. Hillie zal hier straks haar plaats vinden.

  In het gebouw er tegenover waren tot 1 januari 1988 de wasserij en de linnenkamer ondergebracht. Daarachter ligt de keuken. Op deze plaats, onder die oude lindeboom stond vroeger het huis van Van Gulik, hij kwam als groepsleider naar Neerbosch, later werd hij de man die klompen repareerde maar die ook als electriciën zijn werk deed. Die oude wasserij werd, evenals het ernaast gelegen badhuis gebouwd in 1891. De nieuwe keuken en wasserij werden in oktober 1968 in gebruik genomen. Wekelijks ging men vroeger per groep naar het badhuis, een grote ruimte met een veelheid aan douches. Al snel was de gehele ruimte gevuld met stoom en kon niemand meer een hand voor ogen zien. Boven het badhuis was de "muziekzolder" en menigmaal zal daar het muziekkorps, dat al in 1875 werd opgericht, gespeeld hebben. De heer Götz, directeur van de muziekschool uit Nijmegen, kwam 's zaterdags naar Neerbosch om de jongens die daarvoor in aanmerking kwamen, les te geven, ook in orgelspel.

  Als we op het punt waar we nu staan schuin naar rechts kijken zien we voor ons de Mr. Joh. Visser-school. Aanvankelijk vond de Nijmeegse welstandscommissie de vorm niet zo'n succes. Na een jaar van vergaderen, touwtrekken etc. werd op 18-06-1979 met de bouw begonnen. Op 23-11-1979 opent Mr. Joh. Visser, oud directeur, toen hoofd directie kinderbescherming van het Ministerie van Justitie, de naar hem genoemde school. Hij was het die in zijn directieperiode de basis legde voor de bouw ervan. Met deze nieuwe school werd een periode van lesgeven en krijgen in houten barakken, die schuin achter het zwembad stonden, afgesloten. Al jaren leidt Wim Buchel deze school die in 1983 uitgebreid werd.

  We dwalen wat verder, rechts, juist voorbij het huidige ketelhuis, gebouwd in 1964, het zwembad. In 1930, om precies te zijn op 29 juli, werd het eerste bad geopend. De kosten van aanleg bedroegen toen fl.15.000.-. Dit voor die tijd formidabel bedrag werd voor een groot deel door oud-wezen bijeengebracht. Om het zwembad heen stonden de kleedhokjes. Aan het eind van de tweede wereldoorlog was Neerbosch bezet door de oprukkende bevrijders. In deze periode dienden de kleedhokjes als onderkomen voor Engelse piloten. Het kleine vliegveldje lag naast de inrichting.

  Over de oorlogsperiode zou heel wat te schrijven zijn, we moeten op onze wandeling maar volstaan met wat hoofdzaken. 

Oorlog

  Op Neerbosch zag men de dreiging van de oorlog in 1938 letterlijk dichterbij komen. Langs het Maas Waalkanaal was door de Nederlandse militairen een verdedigingslinie aangebracht met betonnen bunkers. Op Neerbosch zelf was een afdeling van de luchtbescherming opgericht o.l.v. de heer Broers, schef van de werkplaatsen. De brandweer oefende en er werden petroleum lantaarns gekocht voor het geval de electriciteit uit zou vallen. Er werden plannen gemaakt voor een totale evacuatie. Toen in de morgen van de 10e mei 1940 de oorlog uitbrak vertrokken alle bewoners van Neerbosch naar Ewijk en Winssen. Lang van tevoren had men daar plaatsen in orde gemaakt in kloosters en scholen. Met een bundeltje kleren onder de arm trok men weg in een lange stoet. De kleintjes op karren van de boerderij of op de vrachtwagen, de groteren en het personeel lopend. Na een dag keerde men weer terug. Gebroken ruiten en kapotte gas en electriciteitsleidingen, ontstaan door het opblazen van de brug over het kanaal, waren de schade. Het leven op Neerbosch ging voort. Bommen die in de buurt vielen, leverden aanzienlijke glasschade op. In 1944 kwam, bij het bombardement van Nijmegen een Neerbosch meisje - Liesje Schallenberg - om.

  Een keer viel een granaat op het terrein die niet ontplofte. Twee maal vielen Duitse bommen vlak bij de gebouwen. Enige mensen werden door de scherven getroffen en een jongen overleed later aan de gevolgen daarvan. Twee Engelse militairen werden op het terrein gedood door een andere bom. In 1944 komt de bevrijding. De bezetters blazen eerst nog even de herstelde kanaalbrug op, maar de bevrijders komen. Eerst vestigt de divisie-generaal Adiar van de Engelse Gards op Neerbosch zijn hoofdkwartier. In november maken zij plaats voor de Polarbears die tot 10 april 1945 op Neerbosch blijven. In die periode wonen er ook nogal wat evacueé's uit Nijmegen op Neerbosch. Soms zijn er meer dan 500. Samen met de ruim 500 soldaten een hele groep gasten.

  Engelse vrachtauto's en pantserwagens reden de wegen en plantsoenen op Neerbosch kapot. Regelmatig voerde men nieuw puin aan om de laan opnieuw te verharden. Soms maakte men van hout een soort "knuppel" weg tussen de bomen van de laan. In de moederhuistuin stonden radiowagens, kortom Neerbosch gonsde van de militaire activiteiten.

  Op 17 februari 1945 komt veldmaarschalk Montgomery naar Neerbosch als gast van de divisiegeneraal MacMillan. Hij leidt dan in de vergaderzaal van Neerbosch een grote conferentie van hoofdofficieren, i.v.m. het komende Rijn offensief.

  Nog eenmaal de oorlog. In december 1944 gaat onze boerderij door onvoorzichtigheid van enige militairen, in vlammen op. We komen daar later nog op terug.

  We waren gebleven bij het zwembad. In 1964 werd dit bad geheel gemoderniseerd en aangesloten op het centrale verwarmingsnet. Warm en nu ook gezuiverd water, hetgeen betekende dat eerder in het seizoen kon worden begonnen met zwemmen en dat langer kon worden doorgegaan. Voor de allerkleinsten werd een kleuterbadje aangelegd.

Richting school

  We verlaten het zwembad weer en vervolgen de hoofdweg. Rechts wat woonhuizen van personeelsleden. In het eerste huis woonde jarenlang de familie Broers, chef van de werkplaatsen. De heer W.F. Broers kwam op 1 juli 1926 naar Neerbosch als leraar aan de tekenschool. In het huis ernaast woonde jarenlang de familie Borgstein. Hij was chef van de schilderswerkplaats. De boom voor zijn huis snoeide hij meestal zelf omdat hij meende dat te veel licht uit zijn woning weggenomen zou worden. Het snoeien gebeurde rigoureus, vandaar dat het boompje nogal wat kleiner is dan de anderen op de rij. Nu woont in dit huis E.S. Vis, directiesecretaresse, in augustus 1987 alweer 20 jaar op Neerbosch. De volgende woning, gebouwd in 1953, werd lang door de familie Van Rossen bewoond en ook in het daarna komende huis woonden gezinnen wier naam bij Neerbosch hoort.

  Van der Plas b.v. hoofd van de school voor B.L.O. of, na hem, Duinkerke, de administrateur, Beenders, chef technische dienst en na hem de familie van Klinken. De laatste werkzame jaren van de laatste waren uniek, hij was toen immers de enige schoenmaker binnen de kinderbescherming. In 1889 werd er voor de Weesinrichting een schoenmakersbaas gevraagd (ongehuwd) voor fl.6.- per week, plus kost, inwoning en bewassing. Maar al veel eerder had Neerbosch een schoenmaker. In 1877 werd in dit verband de naam van B. Belonje genoemd.

  Voor mij staat nu een ruïne van de oude gymzaal. Deze stond in het midden van het scholencomplex gebouwd in 1953. In de linkervleugel was de Meester Bloemendal school gevestigd en rechts de J. Van 't Lindenhoutschool. Eind 1985 begon men met de sloop van de scholen. De gymzaal viel buiten de sloopvergunning en jaren na de sloop ontsierde de puinhoop Neerbosch. Namen die bij deze scholen horen zijn meester Boogaard en meester van der Plas. De laatste bouwde al in de vijftiger jaren achter zijn school een kinderboerderij. Op 17 augustus 1967 overleed hij. Zijn collega overleed in 1973. Beide werden op het kerkhof van Neerbosch begraven.

  In 1936 deed zich de behoefte voelen om jongens die na het voltooien van het lager onderwijs nog niet rijp bleken voor het normaal technisch onderwijs daarop voor te bereiden middels een schakelklas. Het begin van wat later het V.B.O. zou worden, werd gerealiseerd.

Het huis achter de kerk

  We laten de plek waar de scholen stonden, rechts van ons liggen en vervolgen onze weg. Links van ons een tweetal woningen. Ze zijn al oud, dat is te zien. Aan de bouw van deze huizen gaat een verhaal vooraf. Van 't Lindenhout schreef in "Het Oosten" een artikel onder de naam "Een nieuw Plan". Hij sprak hierin over "Gebrekkige wezen".

  Er werd in deze periode n.l. nogal wat kinderen aangeboden die epilepsie hadden en ook die wilde men opnemen. Dat plan ging echter niet door. Wel kreeg 1 van de gebouwen voor de kerk dat gelijk met het huis achter de kerk klaarkwam (1879) de naam "Nieuw Plan". Het huis dat eigenlijk de naam Nieuw Plan had moeten dragen was a.h.w. in drieën verdeeld. Het voorste gedeelte moest dienen als zit en eetkamer voor verplegenden aan de ene kant, een zit  en  een eetkamer voor het personeel aan de andere kant. Boven vond men 4 kamers voor het personeel en ruimte voor provisie en kleding van de kinderen. Het achterste deel van dit huis was maar 1 verdieping hoog en bestemd voor de hulpbehoevende kinderen. Het midden was een speelzaal met tuindeuren aan beide zijden. De tuindeuren kwamen uit onder een grote veranda waaronder de kinderen konden spelen. We schreven het al, het oorspronkelijke plan ging niet door. Dit omdat in deze zelfde periode het werk te Heemstede voor epilepsie patiënten ("Meer en Bosch") ontstond. Het huis kreeg een andere bestemming. Het voorste gedeelte werd in gebruik genomen door het gezin van de onderwijzer Korfker. In het achterste gedeelte kwam 1 van de drukpersen te staan uit de drukkerij die op dat moment in het eerste weeshuis in Nijmegen was ondergebracht. De meester zetter Louwerse werd met de werkzaamheden van deze hulpdrukkerij belast.

  We wandelen linksaf om bovengenoemde woning heen. Zouden we naar rechts gaan, langs de sportvelden dan zouden we bij de sporthal komen. Een hal die - gebouwd in 1970 - de eerste hal in Nijmegen van dit formaat was. Hij biedt mogelijkheden om vele sporten te beoefenen. Omdat het eerste team van "Voorwaarts", de club van Neerbosch, in de competitie aanvankelijk vele malen hoog eindigde - vele malen werden ze Nijmeegs kampioen en een maal wist men het zelfs via de oostelijke kampioenschappen te brengen tot een tweede plaats bij de strijd om het landelijk kampioenschap - werd deze tak van sport ook door de jeugdige bewoners nogal beoefend. Heel wat oud Neerbosschers hebben hun partijtje meegetrapt in deze vereniging. Toen men in 1987 het 80 jarig bestaan vierde, ontdekte ik in oude stukken dat Voorwaarts zelfs al ouder was en werd opgericht in 1906 en dus op dat moment al 81 jaar bestond.

  Vroeger werd gymnastiek gegeven door het schoolhoofd Van der Plas en groepsleider Van Setten volleybalde met de jongeren, andere groepsleiders trainden hun jongens voor de Vierdaagse. Later kwam er een echte sportleider. De eerste was Henk Kaaks. Speelde zijn dochter Monique Kaaks later een belangrijke rol in de Nederlandse turngroep, haar vader deed dat destijds ook. Momenteel staat de afdeling sport onder leiding van Cor Stienstra. We laten de sporthal liggen en slaan dan nu linksaf, langs de kerk en gaan de trap op die naar de ingang van "Bethel" voert. 

De kerk    

  Er is over het kerkje op de heuvel een vluchtheuvelkerk veel te vertellen. In 1872 was er een huis gebouwd waarin men een kerkzaal had met 300 zitplaatsen. Deze ruimte werd te klein en men besloot om een nieuwe kerk te bouwen. In 1881 legde men de fundamenten. deze fundamenten staan maar iets beneden de begane grond. De heuvel rond de kerk is later aangebracht en opgeworpen tegen de muren van de kelder. De grond van deze heuvel kwam uit het plantsoen voor de kleermakerij. Daar groef men een vijver (zoals op meer plaatsen op het terrein ) zodat men bij een eventuele brand kon beschikken over water.Over de aldus ontstane kelder onder de kerk zei Van 't Lindenhout:

  "Dit is zulk een grote ruimte, dat minstens 2000 mud aardappelen of andere levensmiddelen daarin geborgen kunnen worden. Door de aanhoging van buiten met aarde, behoeven wij nooit bezorgd te zijn bij een strenge winter, temeer daar het bovenste gedeelte van den kelder onder den vloer van de kerk door een steenen gewelf word dichtgemaakt. In dit steenen gewelf worden dikke balken gelegd, zodat wij nooit vrees behoeven te hebben, al mocht dit gewelf bij hoogen waterstand voor een gedeelte bezwijken, dat de vloer van de kapel kan instorten. Het licht in dezen groten kelders word aangebracht door valluiken en de toegang erheen is niet in de kapel, maar door twee tunnels van buiten onder den vluchtheuvel door, zodat men levensmiddelen met karren en wagens van buiten kan aanvoeren en deze zeer gemakkelijk van het voertuig kunnen worden afgedragen en in de kelders geborgen". De fundamenten lagen er dus. In 1882 komen de pannen op het dak. In het weekblad "Het Oosten" schrijft Van 't Lindenhout daar over:

  "Tot onze grote blijdschap kunnen wij onze vrienden berichten dat zaterdag 22 juli de pannen op het dak van de Weezenkapel zijn gelegd. Reeds vroeg in de morgen wapperde de Nederlandse driekleur op de nok van het hoge dak en werden groene takken aan een paar balken vastgenageld. Het werk werd met ijver aangevangen, de honderden en duizenden pannen vlogen als het ware naar boven en reeds des middags om drie uur was het werk afgelopen. Met een klein feestje aan den avond, bestaande uit versch gebakken broodjes met bier werd deze feestelijke, gedenkwaardige dag besloten".

  Op 30 augustus 1882 wordt de nieuwe kapel ingewijd. De bouw was gedaan door de werkmeester en leerjongens van Neerbosch. De meester timmerman Van Yperen en de meester metselaar Fooy hadden de leiding van de bouw. Het bestek voor de kerk was gemaakt door de architect Bert Brouwer te Nijmegen.

  Aanvankelijk stond er geen spits op de toren, deze kwam er pas in 1891. Het ranke spitsje werd gebouwd door de gebroeders Houtman, oud-wezen die inmiddels in Den Haag woonden waar zij een eigen bedrijf hadden.

  De gevelsteen boven de deur met het woord Bethel (huis van God) kreeg men van de heer J.Pott uit Deventer. Deze man had met deze steen op een tentoonstelling een prijs gewonnen. In het jury-rapport schreef men:

  "Gevelsteen in den vorm van een Cartouche. Ene beloning van Fl.15.- en getuigschrift. Deze steen is meesterlijk bewerkt en verdient mitsdien bijzonder te worden vermeld. Namens de commissie van den wedstrijd Röntgen secr."

  Iedere zondag roept de klok van het kerkje de mensen ter kerke. Deze klok is nog niet zo oud. Men kreeg hem in 1923 bij het 60-jarig bestaan van Neerbosch aangeboden door oud-wezen. Men kreeg meer van de oud-Neerbosschers. De opgang naar de kerk b.v. Deze kwam er in 1938, bij het 75-jarig bestaan. Het uurwerk in de toren was eveneens een geschenk, het was een cadeau van de heer J. v.d. Kolk te Zwolle.

De totale bouw van de kerk kostte Fl.30.000.-

  In het boven aangehaalde verhaal van Van 't Lindenhout is ook sprake van een ruimte achter de kerk waarin men een keuken bouwde om, als men de kerk als vluchtplaats voor het hoge water zou moeten gebruiken, ook eten zou kunnen bereiden. In 1913 word deze ruimte geschikt gemaakt voor catechisatielokaal. Deze functie hield het tot in de zeventiger jaren. Daarna heeft het enige tijd dienst gedaan als museum.

  In 1967 werd de kerk grondig verbouwd. De gele glas in lood ramen verdwenen om plaats te maken voor helder glas omdat "alles wat binnen de kerk gebeurt ook gezien mag worden" aldus de toenmalige predikant S. de Boer. De oude banken die a.h.w. in een cirkel rond de preekstoel stonden verdwenen, evenals de enorme preekstoel zelf. De kerk kreeg een andere kleur. Het geel bruine houtwerk werd overgeschilderd en werd grijs en wit. Op 17 december 1967 werd door ds. S. de Boer de eerste dienst in de gerestaureerde kerk gehouden. Uit deze periode dateert ook het liturgisch centrum. Het oude doopfont uit 1913 dat vroeger tegen de preekstoel hing, kreeg een nieuw omhulsel. Het orgel in de kerk dateert uit 1936 en werd gebouwd door de Firma Bakker en Timmenga te Leeuwarden. Het mechanische orgel heeft twee klavieren en een vrij pedaal. Het telde bij de bouw 27 registers. Tijdens de restauratie in 1963 werd o.a. de mixtuur verhoogd en de cornet geplaatst. In 1982 werd het 100-jarig bestaan van de kerk gevierd. Als een baken wijst het verlichte torenspitsje ons in het duister de weg naar Neerbosch.

  We verlaten de kerk en blijven boven aan de opgang nog even staan. Voor ons stonden eens twee grote huizen, een ter linker en een ter rechter zijde. Deze twee gebouwen werden in de loop der jaren nogal verbouwd. Het rechter gebouw was van 1879. Het kreeg de naam "Nieuw Plan". Later werd het omgedoopt in "Basis". Het had aanvankelijk de functie van eetzaal voor de schooljongens en tevens vonden de vier laagste klassen van de school er hun onderkomen. Het linker gebouw werd geheel als school in gebruik genomen in 1881.

Nieuw Plan

  De naam "Nieuw Plan" werd in 1960 gewijzigd in "De Basis". Toen ook kregen de groepen een naam en werden in dit gebouw "Woensdrecht", "Deelen" en "Ypenburg", genoemd naar drie vliegvelden. De vliegbasis "Deelen" adopteerde hun naamgenoot nadat ik als groepsleider van "Deelen" contact had gezocht met mijn  "collega" de commandant van de vliegbasis. Er zijn enorme goede contacten geweest tussen deze twee Deelens, die resulteerden in een uitnodiging om mee te vliegen, bezoek aan de vliegbasis etc. Aan het hoofd van het gebouw woonde het paviljoenshoofd met zijn gezin. Een naam die daarbij zeker genoemd moet worden is die van Ronk. In 1927 (op 1 oktober) kwam hij naar Neerbosch. In november 1964 ging hij als "ambtenaar nazorg" met pensioen.

  In de oorlogsperiode moest hij zijn plaats noodgedwongen afstaan. Hij werd door de bezetters in Duitsland gevangen gezet nadat hij betrapt werd bij het luisteren naar de Engelse zender. In 1935 werd "Nieuw Plan" verbouwd en kreeg het zijn huidige vorm. Een jaar later gebeurde dat met het tegenover liggende huis.

  Nog even terug naar "Nieuw Plan". In 1962 werd dit gebouw opnieuw verbouwd, de groepsverblijven werden gemoderniseerd. Eerder waren de slaapzalen veranderd in slaapkamertjes voor elk kind. In november 1973 kreeg de heer Boelens, toen hoofd technische dienst, opdracht om een der oude groepen in te richten als personeelssoos. Ook de andere twee oude groepsruimten kregen een nieuwe functie n.l. eetkamer en vergaderruimte voor het personeel.

  Het tegenoverliggende gebouw droeg de naam "Jongens Elim". Aanvankelijk was deze naam gegeven aan het huis achter de kerk. In 1883 werd op Neerbosch opnieuw tot uitbreiding besloten. Het te bouwen Elim was bestemd voor schoolmeisjes en kleine jongens. Ze werden al snel "Elemieten" genoemd welke naam de jongens zijn blijven behouden toen ze later in de voormalige school werden ondergebracht. Van de jongens is deze naam overgebracht op het gebouw en zo ontstond de naam "Jongens Elim". In 1960 werd deze naam gewijzigd in "De Haven". Toen de nieuwbouw zover was dat ook deze groepen konden verhuizen kreeg ook dit gebouw een andere functie en werd het in gebruik genomen als cultureel centrum. Het bleef deze functie behouden tot de sloop - evenals van "De Basis"- eind 1982 begin 1983. Het eind van woningen waar velen van ons een deel van hun jeugd doorbrachten, huilden en lachten, verdriet hadden en pret maakten, kwajongensstreken uithaalden, appels gingen pikken en... Ieder heeft zo zijn eigen herinneringen. Vanuit de kerk kan men een denkbeeldige lijn trekken om uit te komen bij wat vroeger de pastorie was, het huis dat Van 't Lindenhout in 1871 betrok.

                       

  In het verlengde van "Jongens Elim", ("De Haven" zo u wilt) stonden eveneens woningen. Huis Elim (later Botenhuis) en meisjeshuis. Het meisjeshuis was het eerst gebouwde huis waar we reeds over schreven. Tussen het Botenhuis en het meisjeshuis was o.a. de keuken te vinden, evenals provisiekamers, een schilkamer voor aardappelen, een bijkeuken, een karnkamer en een broodkamer. Op de eerste en tweede verdieping van dit gebouw vonden we tot aan eind 1970 het magazijn en het kantoor. Het meisjeshuis werd later afgebroken en opnieuw gebouwd. Het voorste gedeelte werd toen in gebruik genomen als ontvangkamer. Toen ik op Neerbosch kwam was dit de personeelskamer. Mej. Schuppers zwaaide hier de scepter. Het personeel van die tijd ziet haar in gedachten nog wel zitten aan het hoofd van de tafel of, rond het thee-uurtje, naast de theetafel. Er zouden pagina's over die tijd te vertellen zijn.

De Boerderij 

  We stonden echter voor de kerk en vandaar wandelen we verder. In onze gedachten tussen "Nieuw Plan" en "Jongens Elim" door en dan rechts af, onder de Amerikaanse eiken door die in het najaar zo mooi rood opkleuren.

  Rechts 5 groepswoningen. In 1969 gebouwd op de oude voetbalvelden van Neerbosch. De voetbalclub van het Kinderdorp - Voorwaarts - heeft hier heel wat wedstrijden gespeeld. Momenteel is het veldvoetbal verschoven naar het zaalvoetbal. Meer dan ooit gaan de jongeren in de weekeinden naar huis zodat deelnemen aan de voetbal competitie - die veelal in het weekeind word gespeeld - niet goed meer mogelijk is.

  's Winters zette men een voetbalveld, parallel aan wat toen "Basis" was, onder water. Men had dan een prachtige ijsbaan. Menig oud Neerbosscher denkt met genoegen terug aan de winterpret op Neerbosch. Op de plaats waar nu de laatste ronde groepswoning staat stond een leuk kleedlokaal (gebouwd in 1937) voor de voetballers. Zoals zoveel panden moest ook dit huisje plaatsmaken voor de nieuwbouw.

  Aan onze rechterhand de boerderij. Het woonhuis staat op dit moment leeg. Boer Van Beijnum verliet "zijn" boerderij juni 1980; toen hij met pensioen Neerbosch verliet werd besloten in deze functie niet meer te voorzien. Toch bleef een deel van het gebouw nog wel als boerderij in gebruik. De kinderboerderij vond er een grandioos onderkomen in. Het andere deel werd cultureel centrum. Het woonhuis werd betrokken door Henk de Vries en zijn gezin. Na ruim 25 jaar op Neerbosch gewerkt te hebben in smederij, fietsenmakerij en als chauffeur, verliet hij eind 1987 Neerbosch.

  Op de hoek stond een grote schuur waarin hooi voor de winter geborgen werd, aardappels lagen opgeslagen en tractoren en de bus van Neerbosch een plaats vonden. Bij de brand op 1 november 1978 ging de schuur met inventaris in vlammen op. Een paar lieverdjes van Neerbosch waren "onvoorzichtig" geweest. Daarmee was het Kinderdorp niet alleen zijn schuur kwijt, maar de oud Neerbosschers hun ontmoetingspunt op Hemelvaartsdag. Als zij als reünisten op "Oud Weezendag" in grote getale naar Neerbosch kwamen, gebruikten ze de in 1935 gebouwde schuur als trefpunt. Hier werd koffie gedronken en praatte men honderd uit over "toen", zoals ook nu nog steeds op hemelvaartsdag gebeurt. Op 7 februari 1956 stond de boerderij zelf in brand.

               

  De huidige boerderij werd gebouwd in 1953 nadat een brand de voorgaande boerderij op 12 december had verwoest. De brand was ontstaan doordat de er in gelegerde geallieerde soldaten bijzonder onvoorzichtig met vuur waren omgesprongen. Die boerderij stond op een andere plaats dan de huidige. We zullen er straks nog wel langswandelen.

  We lopen verder langs de boerderij, dat laantje met de Amerikaanse eiken in. Dit laantje werd al in 1879 aangelegd "zodat men nu van twee zijden de weesinrichting per rijtuig en te voet kan bezoeken" zo zegt Van 't Lindenhout en hij vervolgt: "dit is vooral noodzakelijk geworden door het druk verkeer met rijtuigen, karren en wagens, die dagelijks aan de weeshuizen moeten komen". Van 't Lindenhout moest eens weten dat we aan het eind van de zeventiger jaren zelfs verkeersdrempels moesten aanbrengen vanwege het drukke verkeer.

  Over de huizen aan onze rechterkant - vier maal twee woningen - valt niet zoveel te zeggen. Ze werden gebouwd in 1962 (het eerste tweetal iets later). Achter deze woningen lag jaren de kinderboerderij. In 1974 aangelegd toen H.G. Beenders chef technische dienst was. De Fl.10.000.- die men dat jaar voor dit doel van de opbrengst van de kinderpostzegels kreeg, gaf de mogelijkheid om met de bouw te beginnen. Toch was er al veel eerder een kinderboerderij op Neerbosch n.l. aan het eind der vijftiger jaren achter de lagere school, opgericht door meester v.d. Plas.

  Aan het eind van dit laantje een huis waarin de beheerder van de kinderboerderij Rob Janssen met zijn gezin woont. Mevr. Janssen is een oude bekende voor veel Neerbosschers. Haar vader werkte ook op Neerbosch. Wie van de wat ouderen kent hem niet, Van Setten? Het huis werd in 1887 gebouwd voor de metselaar Fooy. Met wat weemoed denk ik soms terug aan de periode dat wij zelf in dit huisje woonden naast "Cup" Theunissen. Een goed mens, een gezellige prater over zijn werk op de boerderij, de Nieuwstad, Horssen zijn geboorteplaats. Hij stierf naar menselijke maatstaven te vroeg. Hoeveel jongens had hij toen, met zeer veel kennis van het landleven, begeleid.

Groot genoeg

  Als we weer terug zijn bij de boerderij slaan we nu rechts af.

  Links de garages die verrezen na de brand van de boerenschuur in november 1978. Toen men in september 1979 doende was met de funderingen voor deze garages stuitte men op een erg grote gierkelder. Overblijfsel van de oude boerderij.

  En dan verscholen achter het groen een klein wit huisje. "Groot Genoeg" was jaren de naam. Het sloeg op de uitbouw die later aan het huisje gebouwd werd. Want achter deze woning stond de oude boerderij van Neerbosch. Niet de eerste, die stond op de plaats van het "Dorpshuis" - voor de wat ouderen onder ons de "Tekenschool"-. Toen de boerderij in 1944 afbrandde bouwde men deze kleine woning zodat de boer toch bij zijn vee in de buurt kon blijven. Voor het huisje bleken daarna altijd bewoners te vinden en zo bleef het staan. Toen het bewoond werd door de familie Van Dam ( de tuinman ) werd het lage gedeelte rechts van het huisje er aangebouwd en toen men deze ruimte erbij had vond men het huis "groot genoeg". Later veranderden de huidige bewoners de naam in "altijd misschien". Als we komend van de boerderij recht uit zouden wandelen langs de in 1973 gebouwde groepswoningen, op de plaats waar vroeger de drukkerij stond, dan komen we bij het kerkhof. De gemeente raad der Gemeente Nijmegen gaf op 27 september 1878 toestemming om hier te mogen begraven. Waarschijnlijk was de eerste wees die er begraven werd Willem Langeveld op 30 juni 1879. Ook Van 't Lindenhout werd er begraven. Hij overleed op 22 januari 1918. Hij kwam te liggen naast zijn echtgenote die op 04-04-1900 was overleden.

  Rondom Van 't Lindenhout liggen niet alleen veel wezen begraven maar ook medewerkers. Hun namen kwamen we op onze wandeling soms tegen, het hoofd van de school, Boogaard, rust er evenals zijn collega "meester" v.d. Plas. Jan Meyer een der coördinatoren werd er op 1 oktober 1980 begraven. een oud kok, Knippers en Gezinus Veenstra rusten op Neerbosch grond, Van dam. de tuinman, mej. Rickermann en vele, vele anderen.

Van Yperenlaan

  Maar,................ we staan nog voor het huisje "Altijd Misschien" en hier slaan we linksaf. Rechts stonden vroeger de werkplaatsen waar de jongens hun vakopleiding kregen, op deze hoek de smederij met meester Minekus, dan de schoenmakers - werkplaats van Van Klinken. Dan de timmerwinkel met Van Steenwijk en op de hoek de schilderswerkplaats van meester Borgstein. Links staat nu het complex van de technische dienst. Namen die onlosmakelijk bij de huidige technische dienst horen zijn Otten, Tonen, van Leth, van Rensch, maar ook de namen van hun voorgangers v.d. Brink, Gerrits, Kersten, Kans, van Mameren horen we nog wel eens. Het zijn namen, die bij Neerbosch horen. Het complex werd gebouwd in 1973.

  Aan onze linkerkant dan een wat groter gebouw. Op 18 september 1908 werd de eerste steen ervoor gelegd. Het werd in gebruik genomen als "Tekenschool". Het diende om de jongens die in de werkplaatsen hun praktische vorming kregen ook theorie en o.a. vaktekenen te geven. In 1930 werd er achter dit gebouw een ruimte voor de Neerbosche brandspuit gebouwd. Nadat de tekenschool zijn opleidings functie had verloren werd het in gebruik genomen als "Dorpshuis". Zo nu en dan werd er ook wel eens een feest georganiseerd. (Hoewel dat ook vaak gebeurde in de gymzaal van de Bloemendalschool). Meer nog was het in gebruik om ouders te ontvangen. Zo'n twintig jaar geleden gingen de kinderen nog niet zo regelmatig op weekeind als nu het geval is en op zaterdag kwamen dan de ouders hun kinderen op Neerbosch bezoeken. Vaak was het Dorpshuis afgeladen vol. Later kreeg het huis weer wat van zijn oude functie terug. Het werd opnieuw door de school in gebruik genomen en gaf Jaap Kieft er les in audiovisuele vakken. Momenteel is het in gebruik bij twee kunstenaars die het gebouw huren om er kunstobjecten te maken. Even een "zijstraatje" in. Wanneer we recht voor het Dorpshuis staan, is nu nog aan de bomen te zien dat er vroeger een weg gelopen moet hebben. Laten we in gedachten daar eens heenlopen. Op de hoek de schilderswerkplaats waar meester Borgstein werkte en dan een rij huizen waarin, toen men deze bouwde de kleermakerij, schoenmakerij, boekbinderij en machinekamer voor de binderij, gevestigd waren. En later, veel later, de toonkamer voor de meubelmakerij, een Winkeltje voor de Neerbosch bewoners "De Mop" waarin de dames Van Dam en Van Klinken achter de toonbank stonden.

                         

  Wat verder woonhuizen, Uilenberg woont er nu nog en wat verder, dat oude huis op de hoek, gebouwd als ziekenhuis in 1873. Als in 1894 het nieuwe ziekenhuis gereed is - we zouden even om de hoek moeten kijken van het pand waar we nu voorstaan - wordt dit pand in gebruik genomen als woonhuis. En dan schieten weer de namen in gedachten, fam. van der Brink, Jansen de oude wasbaas, Knippers de kok en zijn opvolger Maris. We wandelen terug langs het Ds. Schrijversplantsoen en komen weer bij het Dorpshuis aan de van Yperenlaan. We gaan nu om op onze route terug te komen, rechts af. Het volgende huis is de oude bakkerij. Maar er word al lang geen brood meer gebakken. Met bakker Krommenhoek is het geheim van de Neerbosche stroopkoek verdwenen. In december 1974 werd de bakkerij opgeheven en vertrok de laatste bakker "Van Otterloo" van Neerbosch.

  Momenteel is in het gebouw werkzaam de heer Jansen. Een beeldhouwer die in zijn bedrijf van kunststof allerhande beeldjes giet, onder andere de bekende Marieke van Nimwegen. Het huis heeft nogal wat bestemmingen gehad. In 1877 is er al sprake van een bouwsel op deze plaats: "Een goede lokaliteit voor de behandeling van de natte wasch, een schoenmakerswerkplaats, klompenmakerij, woning voor onze varkens en het bovenhuis word bewoond door de kippen", zo lezen we in een oude kroniek. In 1875 werd een begin gemaakt met de bouw van de volgende woningen. De schoenmaker van Neerbosch woonde in het eerste huis, dan volgde het huis waarin de kleermakerij vanaf 1895 gevestigd was en waarin kleermaker De Jong werkte tot 1982 toen het huis ingericht werd als museum. In het Van 't Lindenhoutmuseum is het verleden van Neerbosch terug te vinden en op "Oud  Wezendag" verblijven de oud Neerbosschers er graag. Het museum werd op 25 mei 1984 geopend door burgemeester J.G.M. Lurvink uit Beuningen, Jennique Kracht bood hem daartoe de sleutel aan. Het huis was aanvankelijk gebouwd als boekbinderij. Het bovenste gedeelte moest dienen als opslagplaats voor papier. Omdat een erfenis kleiner bleek dan men had verwacht en men daardoor geen nieuwe woning voor kleine kinderen kon bouwen werd het gebouwde huis voor dit doel gereed gemaakt. Ze woonden er, tot in 1895 de kleermakerij erin werd gehuisvest. Het volgende pand was de woning van de meester Timmerman. Het bleef de woning voor deze werkmeester, Van Mameren bijvoorbeeld en Van Steenwijk.

  Het plantsoen voor de kleermakerij, kreeg de naam Schrijverplantsoen. De gedenksteen werd op 22 mei 1941 op Oud Wezendag onthuld ter nagedachtenis aan Ds. Schrijver, oud directeur, die op 79 jarige leeftijd op 13 februari van dat jaar in Denekamp was overleden.

  Het straatje dat we nu uitlopen heeft jaren de naam Van Yperenlaan ( genoemd naar de eerste timmerman ) gedragen.

  We komen nu bij het laatste huis van de rij; momenteel bewoond door jongens en meisjes, die op deze wijze leren wat het betekend om zelfstandig op een kamer te wonen. Een huis dat net als zoveel andere huizen op Neerbosch al wat bestemmingen heeft gehad. In 1886 werd het gebouwd voor de administrateur Bloemendal, maar ook woonden er groepen in en in 1963 werd hierin de eerste gezinsgroep gestart. De familie Van Regteren begon daar destijds mee.

  We slaan de hoek bij het huis om. Op het punt achter in de tuin waar in 1981 een garage werd gebouwd, heeft lang geleden een grote windmolen gestaan. Boven op een 13 meter hoge stellage met daarop het waterreservoir, stond een windmolen die zichzelf naar de wind regelde. Het reservoir kon 60.000 liter water bevatten. vanuit het reservoir liepen ijzeren buizen naar verschillende huizen. De windmolen werd in 1882 gebouwd.

  Momenteel zijn er plannen om Neerbosch opnieuw te voorzien, nu om op een milieuvriendelijke wijze electriciteit op te wekken.

  Aan onze rechterhand op het grasveld, de muziektent. Een bouwsel uit 1911. De heer A. Sneep, leider van het zangkoor en de muziekvereniging herdenkt dan zijn 40 jarig verblijf op Neerbosch. Bij die gelegenheid word de muziektent in gebruik genomen. Door de omringende gebouwen stond deze tent a.h.w. op een dorpsplein en 's zaterdags genoot men van de uitvoeringen die hier gegeven werden. Nu hebben we andere muziek en soms waaien de klanken van de disco in het koffiekafeetje over de oude huizen van Neerbosch. 's Zomers is het vaak nog een drukte van belang als de vierdaagse karavaan over Neerbosch trekt en men zich hier - al vanaf 1974 - onder de bomen neerzet om te rusten en te genieten van soep of drank door Neerbosch ter verkoop aangeboden.

                         

  Tegenover de ingang aan de andere kant van de straat, van het oude administrateurshuis stonden eertijds meer woningen. Wat naar links b.v. het eerste huis voor jongens. In 1867 ving men aan dit te bouwen men vond er het eerste schoollokaal, 's Zondags dienstdoende als kerkruimte. Er zijn geen oud bewoners meer die dit hebben meegemaakt. In het huis dat daarnaast en evenwijdig aan het jongenshuis gebouwd werd in 1872 was opnieuw ruimte voor een kerkzaal, maar ook aan schoollokalen was in die tijd gezien het steeds groeiende aantal wezen, behoefte. Het behoort allemaal tot het verleden. Ook het ketelhuis waarin Omvlee zijn kachels stookte, een zaal waarin Montgomery vergaderde, een toneelzaal met een heus balkon, de woning van "baas" De Graaf, het huis waar Ronk woonde, het is niet meer. In 1973 werd deze hoek gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. maar herinneringen blijven aan het Neerbosch van toen. En omdat men toen bouwde kon men voortbouwen op oude funderingen, gelegd door Van 't Lindenhout.

Tot Slot 

  Ik wandelde met u wat rond over Neerbosch. Als we stilstonden kwamen herinneringen van een oud Neerbosch naar boven. Oude beelden, niet altijd even helder, soms wat gekleurd door de tijd. Milder wellicht want er waren best op Neerbosch zaken waar ik minder plezierige herinneringen aan heb. Wellicht ben ik wat namen vergeten, had ik anderen moeten noemen. Er waren er zoveel die op Neerbosch leefden, woonden, werkten, liefhadden en ook verdriet kenden. Voor velen betekende Neerbosch iets in het leven. Toen ik destijds een toespraak hield in de kerk t.g.v. het 100 jarig bestaan daarvan, sloot ik deze af met een citaat van Jung. Ik wil daar ook dit verhaal mee beëindigen omdat het zo typerend is voor Neerbosch en zijn bewoners.

  "Wanneer wij de geschiedenis van de mensheid beschouwen, nemen wij slechts de uiterste buitenkant der gebeurtenissen waar en deze dan nog verwrongen in de troebele spiegel der traditie, wat echter eigenlijk is gebeurd, onttrekt zich aan de vorsers blik van de historicus, want het eigenlijke historische gebeuren ligt diep verborgen, door allen geleefd en door niemand bespied".

R. Van Regteren.